18/4/15

82. MAGNA CARTA, ΕΥΡΩΣΥΝΤΑΓΜΑ, 2005

Η MAGNA CARTA ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΡΩΣΥΝΤΑΓΜΑ
      Αυτές τις ημέρες, η Ευρώπη γιορτάζει τα 795 χρόνια από την πρώτη παραχώρηση συνταγματικής χάρτας. Στις 15 Ιουνίου του 1215, ο τυραννικός βασιλιάς της Αγγλίας Ιωάννης[1] υποσχόταν και υπέγραφε, για τον εαυτό του αλλά και για όλους τους διαδόχους τού μέλλοντος, την τήρηση περιοριστικών δεσμεύσεων της βασιλικής εξουσίας. Αν και η δέσμευση λαμβανόταν έναντι βαρόνων, και όχι έναντι του λαού, το μήνυμα στελνόταν οριστικά προς το μέλλον. Ο εξεγερμένοι κατά του βασιλιά βαρόνοι επέβαλαν, για πρώτη φορά στην παγκόσμια ιστορία, να υπάρχει πάνω και από το στέμμα του βασιλιά ένα γραπτό κείμενο. (Και όριζαν επιπροσθέτως και μια επιτροπή 25 βαρόνων για να ελέγχει την σωστή τήρηση του γραπτού αυτού κειμένου.)[2] 
      Γράφει σχετικά ο Ουίνστον Τσόρτσιλ στο βιβλίο του Η Γέννηση της Βρετανίας: «Έχομε στην περίπτωση αυτή ένα νόμο που είναι πάνω από τον βασιλιά και ο οποίος νόμος δεν μπορεί ποτέ να παραβιασθεί. Σ’ αυτή την κύρωση ενός ανώτατου νόμου και στην αποτύπωσή του σε μια γενική χάρτα έγκειται η μεγάλη σημασία της Magna Carta. Και μόνον γι αυτό τον λόγο αξίζει του σεβασμού μας.»[3] Ξεθεμελιωνόταν, με την Magna Carta, η έννοια της απόλυτης και υπεράνω όλων εξουσίας.[4] Και αυτό το ξεθεμελίωμα θα ενέπνεε κατοπινές γενιές, όταν αυτές θα διεκδικούσαν έλεγχο και περιορισμό της εξουσίας και του Κράτους.
      Κάθε συνταγματική ιστορία, που σέβεται τον εαυτό της, οφείλει να ξεκινάει την αφήγησή της από την μοναδική αυτή ιστορική στιγμή του βασιλικού συμβιβασμού του 1215. Το ενδιαφέρον εδώ εντοπίζεται στο ότι ο συμβιβασμός, ο περιορισμός, για πρώτη φορά στην ιστορία, αφορά τον ίδιο τον βασιλιά, τον ηγεμόνα, και όχι τους υπηκόους του.[5]
      Μετά το 1215, και για ένα αιώνα, με βήματα μπρος και πίσω, 38 φορές αναδιατυπώθηκε η Magna Carta, μη χάνοντας τα αρχικά χαρακτηριστικά ενός οιονεί συντάγματος. Μετά ξεχάστηκε για λίγο. Ώσπου, κατά τον 16ο αιώνα, η μοναρχία της Αγγλίας, κατά τις διώξεις της εναντίον των ενοχλητικών Πουριτανών, βρέθηκε μπροστά σε δικηγόρους που επικαλούντο επίμονα το άρθρο 39 της Magna Carta. Το άρθρο αυτό όριζε ότι κανείς δεν διώκεται ή φυλακίζεται άνευ απόφασης ανεξάρτητης δικαστική αρχής.[6] Στις αρχές του επόμενου αιώνα, ένας δικαστής σκέφθηκε να υπενθυμίσει στο βασιλιά της Αγγλίας Κάρολο ότι η απόλυτη εξουσία που περιβαλλόταν, κατά μίμηση των ευρωπαίων μοναρχών της εποχής, ερχόταν σε αντίθεση με το πνεύμα της Magna Carta. Ο Κάρολος αναγκάσθηκε να δεχθεί, το 1628, περιορισμούς στην εξουσία του, ανανεώνοντας το πνεύμα της Magna Carta.[7] Και όταν, χρόνια μετά, αυτούς τους περιορισμούς τους παραβίασε, αντιμετώπισε την επανάσταση του Κρόμβελ και, λίγο μετά, την εκτέλεση.
      Ο 18ος αιώνας ήταν ο αιώνας του Διαφωτισμού στην Ευρώπη και της διαρκούς υπενθύμισης του πνεύματος της Μεγάλης Χάρτας (Magna Carta). Οι διάφοροι χάρτες δικαιωμάτων των βρετανικών αποικιών στην Αμερική – ήδη πριν από την Αμερικανική Επανάσταση – τόνωναν την ιδέα του περιορισμού της εξουσίας, του πολλαπλού ελέγχου της εξουσίας και της υποταγής της εκάστοτε αρχής (βασιλικής ή άλλης τινός) σε ένα υπέρτερο πράγμα που θα ήταν ένα γραπτό κείμενο που θα ονομαζόταν, με τον καιρό, σύνταγμα. Στο Αμερικανικό Σύνταγμα[8] περιλήφθηκε σχεδόν αυτούσιο το προαναφερθέν άρθρο 39 της Magna Carta, εις μνήμην ίσως των πρώτων μεταναστών Πουριτανών, που είχαν τελικώς διωχθεί από την Αγγλία, δύο αιώνες πριν. 
      Από τότε μέχρι τις ημέρες μας, το ένα σύνταγμα θα ενέπνεε το άλλο, χωρίς ποτέ να σβηστεί η βασική συνταγματική ιδέα περί του ποιος πρέπει να προστατεύεται από ποιον. Κάθε σύνταγμα, για να είναι αληθινό σύνταγμα, κάνει διάκριση μεταξύ του ισχυρού Βασιλέως ή Κράτους, από την μια μεριά, και του υπηκόου ή πολίτη, από την άλλη. Και προστατεύει τον πολίτη από τον Βασιλέα ή το Κράτος. Ποτέ το αντίστροφο.[9]  
      Σήμερα, 795 ακριβώς χρόνια μετά την υπογραφή της Magna Carta από τον Ιωάννη τον Ακτήμονα, οι σύγχρονοι βασιλείς της Ευρώπης αποφάσισαν να αντιστρέψουν τους όρους του συνταγματικού παιγνιδιού πολιτικής ισχύος. Ζήτησαν αυτοί από τον ευρωπαϊκό λαό να τους παραχωρήσει σύνταγμα, λες και αυτός είναι ο άρχων και αυτοί οι υπήκοοι. Πρότειναν ένα σχέδιο συντάγματος, που, αντί να προστατεύει τον λαό έναντι της Κράτους, προστατεύει το Κράτος έναντι του λαού. Ενώ, δηλαδή, η ουσία ενός συντάγματος, εδώ και οκτώ αιώνες, είναι η προστασία του πολίτη, στην περίπτωση του Ευρωσυντάγματος είδαμε για πρώτη φορά την διαστροφή το Κράτος να ζητά να προστατευθεί από τους πολίτες του.
      …Εκτός κι αν κάποιος μας πείσει ότι δεν είναι οι τράπεζες και το οικονομικό σύστημα – κυρίως προστατευόμενες αξίες στο συγκεκριμένο Ευρωσύνταγμα – οι βασιλείς της εποχής μας.[10] 
Αυγή - Ενθέματα 12/6/2005
Ενημέρωση 19/6/2005


[1] Oρκισμένος εχθρός του θρυλικού Ρομπέν των Δασών, παρεμπιπτόντως.
[2] Η εξέγερση των βαρόνων εναντίον του βασιλέως οφειλόταν στην αντίθεσή τους στην επιβολή νέων φόρων για τις ανάγκες του ατυχούς για τους Άγγλους πολέμου με τους Γάλλους, στα εδάφη της Νορμανδίας και της Βρετάνης. Τον πόλεμο αυτό είχε κληρονομήσει ο Ιωάννης (ο και Ακτήμων ονομαζόμενος) από τον περιπετειώδη αδελφό του και προκάτοχό του βασιλιά Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο.
[3] Churchill, W, 1956, The Birth of Britain. New York: Dodd, Mead.
[4] Ο αρχιεπίσκοπος της Αγγλίας είναι αυτός που συνέστησε στους εξεγερμένους βαρόνους να διεκδικήσουν ένα γραπτό κείμενο που θα αφορούσε, εκτός από τα τρέχοντα φορολογικά ζητήματα, και ζητήματα περιορισμού της βασιλικής αυθαιρεσίας. Μπορεί δε να είναι και αυτός ο ίδιος που συνέταξε την Magna Carta. Κατά ειρωνεία της ιστορίας, τον αρχιεπίσκοπο είχε διορίσει ο ισχυρός Πάπας Ιννοκέντιος Γ΄, που είχε αποκηρύξει το κίνημα των βαρόνων.
[5] Και για να κάνουμε και την αναγκαία διαφοροποίηση, ας σημειώσουμε ότι η παραχώρηση προνομίων από βασιλιάδες σε τοπικούς φεουδάρχες ήταν μεν συνήθης αυτά τα χρόνια, όμως τέτοια προνόμια αποσκοπούσαν στην τελική ανεξαρτοποίηση των φεουδαρχών και των φέουδών τους, κατακερματίζοντας τα εδάφη σε μικρές, εξ ίσου αυθαίρετες ηγεμονίες. Στην περίπτωση της Magna Carta, δεν εζητείτο ανεξαρτοποίηση των βαρόνων, αλλά περιορισμός της εξουσίας εντός του υφισταμένου βασιλείου.
[6] Το συνταγματοποιημένο habeas corpus.
[7]  Με την δημόσια Ικεσία Δικαίου που έκανε.
[8] Διακήρυξη των Δικαιωμάτων: πρώτες δέκα τροποποιήσεις του Αμερικανικού Συντάγματος.
[9] Θα μπορούσε κανείς να μας υποδείξει την συμβολαιακή πολιτική θεωρία του Κράτους-Λεβιάθαν του Χόμπς, επί το μεσαιωνικότερον βεβαίως, για να πετύχει το αντίστροφο.
[10] Τρεις αναγκαίες τελικές υποσημειώσεις: Πρώτη: Η ιστορική μας προσέγγιση θα μπορούσε να επεκταθεί και σε άλλα βασικά χαρακτηριστικά της συνταγματικής παράδοσης που δημιούργησε η Magna Carta, όπως το ευσύνοπτον των συνταγμάτων, όρος που ουδόλως πληρούται από το προταθέν Ευρωσύνταγμα. Δεύτερη: Ένα σύνταγμα πρέπει να ορίζει τα της επικρατείας της και ουχί τα εκτός επικρατείας εδάφη, όπως κάνει το εν λόγω Ευρωσύνταγμα στην περίπτωση της κυπριακής Δεκέλειας. (Θα το χαρακτήριζα έτσι σύνταγμα της αποικιακής Δεκέλειας και όχι της Ευρώπης!). Τρίτη: Ως προς το επιχείρημα ότι, μετά την απόρριψη του συγκεκριμένου Ευρωσυντάγματος, θα μείνουμε με την (πολύ χειρότερη) Συνθήκη της Νίκαιας, πόσο εύκολα μερικοί ξεχνούν όλα τα ευρωπαϊκά εθνικά συντάγματα, τα οποία νομίζω ότι εξακολουθούν να ισχύουν και στα οποία νομίζω ότι πρέπει να μοιάσει το μελλοντικό κοινό ευρωπαϊκό σύνταγμα!

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.