ΕΝΑΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΘΕΛΛΟΣ, 6/7/21

 ΕΝΑΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΘΕΛΛΟΣ

Ιδού τα λόγια του Ιάγου στον ‘Οθέλλο’ του Σαίξπηρ: «Εκείνον αν υπηρετώ, υπηρετώ εμένα. Δεν με κρατούν κοντά σ’ αυτόν ή χρέος ή αγάπη, πλην μόνον οι μυστικοί σκοποί μου… Δεν είμαι εκείνος που είμαι.» (Μτφρ. Δ. Βικέλα). Στην ομώνυμη όπερα του Βέρντι, ο Ιάγος είναι ακόμη πιο κυνικός και μακιαβελικός: Credo in un Dio crudel! («Πιστεύω σε έναν ανελέητο Θεό!» - λιμπρέτο Αρρίγκο Μπόιτο).

Στον ‘Οθέλλο’ όλοι οι ήρωες είναι ελεεινοί και τρισάθλιοι. Όλοι, εκτός από την Δυσδαιμόνα. Αλλά κι αυτή: τι όνομα είναι τούτο που της έδωσε ο Τζιράλντο Σίνθιο, ο συγγραφέας της νουβέλας που ενέπνευσε τον Σαίξπηρ; Δυσ-δαιμόνα. Το αμάρτημά της, κατά τον Σίνθιο, ήταν ότι, Βενετσιάνα αρχόντισσα ούσα, παντρεύτηκε Μαυριτανό, πράξη άκρως προκλητική εκείνη την εποχή στην «λευκή» Βενετία. Κι εκεί αρχίσαν όλα.

Ο Οθέλλος, τρομερός πολεμιστής στην υπηρεσία της Γαληνοτάτης, είχε ένα μόνιμο «ελάττωμα»: ήταν μαύρος, Μαυριτανός. Αλλά είχε κι ένα ακόμη πιο βαθύ, πραγματικό τώρα, ελάττωμα: ως «διαφορετικός» διακατεχόταν από ένα σύμπλεγμα ανασφάλειας, μωροπιστίας και τυφλής ζήλειας έναντι της γυναίκας του (αισθήματος αυτοτροφοδοτούμενου).

Στον Ιάγο αφιερώνονται σχεδόν τετραπλάσιοι στίχοι από αυτούς του Οθέλλου. Ο Βέρντι ήθελε την όπερά του να την πει ‘Ιάγος’. (Διαφωνούσε ο Μπόιτο.) Όλοι εδώ (στο θεατρικό έργο και στην όπερα) είναι κακοί, αλλά, χωρίς το Ιάγο, αυτόν τον χωρίς αιτία υποδειγματικό πανούργο και παλιάνθρωπο της παγκόσμιας γραμματείας, δεν θα γινόταν τίποτα. Ναι, το ότι τον υποσκέλισε ο Κάσιος, ως υπαρχηγός του Οθέλλου, και το ότι είχε κάποιες υποψίες περί απιστίας της δικής του γυναίκας δεν είναι αιτίες για ένα τέτοιο υψηλής ευφυΐας σχέδιο καταστροφής τόσων ανθρώπων. Τα είχε σχεδιάσει όλα ο Ιάγος, στρέφοντας τον έναν εναντίον του άλλου, ώστε στην καταστροφή να μην εμφανίζεται αυτός ως ένοχος (μέχρι, στο τέλος του έργου, να αποκαλυφθεί το σατανικό του σχέδιο).

Λέει ο Νίτσε στο πρώτο αφοριστικό του βιβλίο, ‘Ανθρώπινο, Πολύ Ανθρώπινο’: «Η ιστορία φαίνεται να δίνει τις ακόλουθες οδηγίες σχετικά με την ανάδειξη της μεγαλοφυΐας: να κακομεταχειρίζεσαι και να βασανίζεις τους ανθρώπους, εκμεταλλευόμενος τα πάθη του φθόνου, της ζήλειας, του μίσους και της αντιπαλότητας. Να οδηγείς στα άκρα τον έναν εναντίον του άλλου… Όποιος θα γνώριζε το πώς έχει δημιουργηθεί η μεγαλοφυΐα, θα ήθελε να εφαρμόσει την συνήθη διαδικασία της φύσης, θα έπρεπε δηλαδή να είναι ακριβώς τόσο κακόβουλος και αδίστακτος όσο η φύση.» (Κι ακολουθεί, πρέπει να σημειώσουμε, μια φράση του Γερμανού φιλοσόφου για το μήπως τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι.)

Η τραγωδία είναι δράση, δράμα και λόγος περί του τελικού κορυφαίου κακού. Όμως, ενώ στην αρχαία αθηναϊκή τραγωδία, οι ήρωες είναι αρχικώς καλοί για να κάνουν στο τέλος κακό ο ένας εναντίον του άλλου, στην Ελισαβετιανή τραγωδία οι ήρωες είναι από την αρχή μέχρι το τέλος κακοί. Πρόκειται (παρά την προσθήκη χορού στην παράσταση που είδαμε προχθές) για δύο διαφορετικά είδη με υπεροχή, ως προς την σύλληψη, του πρώτου.

Ο Έλληνας Οθέλλος, Γιάννης Μπέζος, έπαιξε όπως θα τον ήθελε ο Σαίξπηρ. Πώς αλλιώς θα απέδιδε την μωροπιστία και τις λοιπές αδυναμίες χαρακτήρος, αν ο ηθοποιός δεν προερχόταν από την κωμωδία με τους ξεχωριστούς γνώριμους μορφασμούς της; Ο Έλληνας Ιάγος, Αιμίλιος Χειλάκης, εξαιρετικός Ιάγος. Ήταν μια θαυμάσια παράσταση-διδασκαλία που απόλαυσαν οι Κερκυραίοι τις μέρες αυτές.

A GREEK OTHELLO

Here are the words of Iago in Shakespeare's ‘Othello’: “In following him, I follow but myself; not for love or duty, but only for my secret purposes. I am not what I am.” In Verdi's opera of the same name, Iago is even more cynical and Machiavellian: Credo in un Dio crudel! (“I believe in a cruel God!” - libretto by Arrigo Boito).

In ‘Othello’, all the heroes are miserable and merciless. Everyone except Dysdaimona. But she too: what is this name given to her by Giraldi Cinthio, the author of the novel that inspired Shakespeare? Dys-demon. Her sin, according to Cinthio, was that, being a Venetian noblewoman, she married a Moor, a very provocative act at that time in ‘white’ Venice. And that's where it all started.

Othello, a formidable warrior in the service of Serenissima, had a permanent ‘flaw’: he was black, Moor. But he also had an even deeper, real now, flaw: as ‘different’ he was possessed by a complex of insecurity, gullibility and blind jealousy towards his wife (self-feeding feeling).

Almost four times more verses than Othello’s are dedicated to Iago. Verdi wanted to call his opera ‘Iago’. (Boito disagreed.) Everyone here (in the play and in the opera) is bad, but, without Iago, this without cause exemplary cunning and slander man of the world letters, nothing would have happened. Yes, the fact that he was passed over by Cassio as Othello's deputy leader and the fact that he had some suspicions about his own wife's infidelity are not grounds for such a high-intelligence plan to destroy so many people. Iago had planned everything, turning them against each other, so that in the catastrophe he would not appear guilty (until, at the end of the play, his satanic plan was revealed).

In his first aphoristic book, ‘Human, Very Human’, Nietzsche says: “History seems to give the following instructions about the rise of genius: to mistreat and torture people, exploiting the passions of envy, jealousy, hatred and rivalry. To lead people to the extreme ends against each other… Whoever knows how genius was created, would like to follow the usual process of nature, that is, they should be just as malicious and ruthless as nature.” (And then, we must note, there is a quote by the German philosopher as to whether this is not really the case.)

Tragedy is action, drama and discourse about the ultimate and highest evil. But, while in the ancient Athenian tragedy, the heroes are initially good to finally end up hurting each other, in the Elizabethan tragedy the heroes are bad from the beginning to the end. These (despite the addition of chorus to the performance we saw these days) are two different genres with, in terms of conception, superiority of the first one.

The Greek Othello, Giannis Bezos, played as Shakespeare would have liked. How else would he express gullibility and other character weaknesses if the actor did not come from comedy with its distinctly familiar grimaces? The Greek Iago, Emilios Cheilakis, was an excellent Iago. It was a wonderful theatrical performance that people of Corfu enjoyed these days.

Ενημέρωση 6/7/2021