18/4/15

72. ΤΟΠΙΚΟΤΗΤΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠ.: ΣΙΤΙ, 2004

Η ΑΒΑΣΤΑΧΤΗ ΤΟΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ: ΣΙΤΙ
      Στις συζητήσεις για την σχέση μεταξύ παγκοσμιοποίησης και τοπικών κοινωνιών, κυριαρχεί συνήθως μια αγωνιώδης αναζήτηση για το πώς οι τοπικές κοινωνίες θα καταφέρουν να ανεβούν, όσο πιο γρήγορα μπορούν, στην απαστράπτουσα υπερταχεία της παγκοσμιοποίησης. Η παγκοσμιοποίηση, όμως, πριν από οτιδήποτε άλλο, και μακράν του να είναι υπερταχεία, διακρίνεται από μια έντονη τοπικότητα: δεν κινείται. Είναι η ίδια μια τοπική κοινωνία. Αυτό είναι που συνήθως μας διαφεύγει, όταν ανάγουμε την παγκοσμιοποίηση σε ένα σύνολο ηλεκτρονίων, που κινούνται με την γνωστή τους ταχύτητα, ανεξάρτητα από την ανθρώπινη βούληση. Η παγκοσμιοποίηση έχει σάρκα, οστά και βούληση και συναντιέται καθημερινώς στα δικά της στέκια για να αποφασίσει για τα μεγάλα ζητήματα. Γευματίζει, εκπαιδεύεται, ερωτεύεται, δειπνεί και συζητάει για όλα. (Προσοχή: το ότι η παγκοσμιοποίηση έχει τοπικότητα δεν σημαίνει ότι κάθε τοπικότητα – λόγω π.χ. Διαδικτύου – είναι παγκοσμιοποίηση! Δεν είναι όλες οι συναντήσεις το ίδιο πράγμα!)
      Αντιθέτως προς τα θρυλούμενα, η παγκοσμιοποίηση, και όχι το έθνος-κράτος, είναι αυτή που αποκτά στοιχεία τοπικότητας, όμοια προς αυτά που διαμόρφωσαν και διαμορφώνουν τις τοπικές κοινωνίες. Το έθνος-κράτος είναι μια φαντασιακή (και όχι τοπική) κοινότητα, για να θυμηθούμε τον γνωστό ορισμό του Benedict Anderson: μια κοινότητα γεμάτη μικρούς και μεγάλους (ιδρυτικούς) μύθους. Οι άνθρωποι αυτής της (εθνικής) φαντασιακής κοινότητας φαντασιώνονται ότι γνωρίζουν ο ένας τον άλλο (ενώ στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουν παρά τον στενό τους περίγυρο). Είναι όλοι Έλληνες ή Γερμανοί ή Γάλλοι. Η παγκοσμιοποίηση, από την άλλη, δεν είναι καθόλου μια τέτοια φαντασιακή κοινότητα, όπως θέλουν πολλοί να την παρουσιάζουν. Οι άνθρωποί της δεν καμώνονται ότι γνωρίζουν ο ένας τον άλλο. Γνωρίζουν ο ένας τον άλλο! Διαφορετικά, δεν λειτουργεί το σύστημα.
      Ισχυρίζομαι ότι, παρά τα αντιθέτως θρυλούμενα, η παγκοσμιοποίηση δεν είναι ένα απρόσωπο και μαζικό σύστημα (όπως, τελικώς, είναι αυτό του έθνους-κράτους!), αλλά είναι ένα σύστημα που, παρά τα μεγάλα μεγέθη του, που προκαλούν δέος, διέπεται από διαπροσωπικές σχέσεις, από σχέσεις μεταξύ προσώπων που συνεννοούνται και ομονοούν ως προς τα βασικά. Βεβαίως αυτές οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι εξαιρετικά επιλεκτικές και εκλεκτικές. Και αυτή η επιλεκτικότητα και εκλεκτικότητα δεν έχει να κάνει καθόλου με οργανωμένες δημοκρατικές διαδικασίες. Όποιος ακόμη, για την παγκοσμιοποίηση, πιστεύει στην προτεσταντική θεωρία της ‘αοράτου χειρός’ και της άριστης κατανομής των πόρων του Adam Smith και των κλασικών φιλελεύθερων οικονομολόγων, απατάται! «Η χειρ είναι εντελώς ορατή!» (για να θυμηθούμε λίγο τον Lipietz και την γαλλική σχολή της ρύθμισης, της δεκαετίας του 1980) – αρκεί να έχεις πάρει θέση σε κατάλληλη πολυθρόνα σε κάποια από τις περιώνυμες λέσχες συναντήσεων του Σίτι του Λονδίνου ή κάποιας άλλης σύγχρονης χρηματιστικής πρωτεύουσας, εκεί που αποφασίζονται οι τύχες του κόσμου. Η ‘χειρ’ αυτή έχει τοπικότητα.  
      Ας δούμε, για μια στιγμή, μια ενδιαφέρουσα μοντέρνα (ή μάλλον μετα-μοντέρνα, για να ακριβολογούμε!) διάσταση του χρόνου. Οι χρόνοι σήμερα, χάριν των νέων τεχνολογιών στις επικοινωνίες και τις συγκοινωνίες, σχεδόν εκμηδενίζονται. Το ‘μακριά’ και το ‘κοντά’ γίνονται ολοένα και πιο σχετικές έννοιες. Ο κόσμος μοιάζει να γίνεται ένας τόπος και, κατά τον ίδιο τρόπο, ο τόπος (όχι όμως ο κάθε τόπος!) μπορεί να γίνεται ένας ολόκληρος κόσμος. Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μια ακόμη φαντασιακή κοινότητα, παγκοσμίων αυτή την φορά διαστάσεων. Η παγκοσμιοποίηση είναι η αμεσότητα του τόπου/ τοπικότητας και της τοπικής κοινωνίας. Το λάθος, επαναλαμβάνω, είναι να την ταυτίζουμε με το άψυχο, άβουλο ηλεκτρόνιο και την ασύλληπτη ταχύτητά του. 
      Άνθρωποι όλων των φυλών του κόσμου συναντώνται στο Σίτι του Λονδίνου για να ανταλλάξουν απόψεις και, κυρίως, να ‘γνωριστούν καλύτερα’, αδιαμεσολάβητα, σε μια πρόσωπο με πρόσωπο κουβεντούλα, γευματίζοντας ή δειπνώντας σε ένα από τα πανάκριβα εστιατόριά του ή σε μια από τις πανάκριβες ιδιωτικές λέσχες του. Αυτή η αδιαμεσολάβητη, ολοκληρωμένη, τοπικότητα έρχεται να συμπληρώσει την οιονεί τοπικότητα που δημιουργεί το ηλεκτρονικό Διαδίκτυο. Εδώ έχουμε να κάνουμε με μια πραγματική κοινότητα, με όλα τα χαρακτηριστικά μιας παραδοσιακής τοπικότητας. (Κι αν ήταν διαφορετικά, τότε θα γινόταν απλώς χρήση της τεχνολογίας των τηλεδιασκέψεων. Οι άνθρωποι, όμως, πρέπει να συναντηθούν!)  
      Όπως έδειξε ο Nigel Thrift, στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό γίγνεσθαι διακρίνεται τόσο μια μικρο-γεωγραφία όσο και μια μακρο-γεωγραφία των συναλλαγών. Η μικρο-γεωγραφία αφορά την ακριβή χωροταξία των λειτουργιών των χρηματιστικών πρωτευουσών καθώς και το ίδιο το εσωτερικό των χώρων όπου διεξάγονται οι διεργασίες και ζυμώσεις περί των ακολουθητέων στρατηγικών. Είναι η τοπική μικρο-γεωγραφία του κρίσιμου face-work των εμπόρων του χρήματος και της πίστης. Η μακρο-γεωγραφία αφορά τις μεγάλες πλανητικές ροές του χρήματος και της πίστης. Η πρώτη, η τοπική μικρο-γεωγραφία, είναι ουσιαστικά η γεωγραφία της αυτοαναφορικότητας και αναστοχαστικότητας, ενώ η δεύτερη, η μακρο-γεωγραφία, είναι η γεωγραφία του πλανητικού συστήματος των χρηματιστικών ροών. Η πρώτη είναι αυτή που, ακριβώς χάριν της τοπικότητάς της, στηρίζει την δεύτερη, την μεγάλη υδρογειακή γεωγραφία. 
      Το Σίτι, με βάση το κριτήριο του ύψους των πραγματοποιουμένων διεθνών χρηματιστικών συναλλαγών, είναι το σημαντικότερο χρηματοπιστωτικό κέντρο του πλανήτη. Το πολύβουο Σίτι, πάνω απ’ όλα, παράγει ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών. Οι πληροφορίες αυτές πρέπει να ‘ερμηνευθούν’. Όσο και αν φαίνεται παράδοξο, είναι το ίδιο το Σίτι, με την έντονη τοπικότητά του, που πρώτο από άλλα κέντρα σπεύδει να προσφέρει τις δικές του ερμηνείες. «Με άλλα λόγια – μας λέει ο Thrift – το Σίτι επιβιώνει ως χρηματιστική πρωτεύουσα, παράγοντας ένα πρόβλημα δημιουργίας ολοένα και περισσότερων πληροφοριών και ακολούθως παράγοντας ερμηνείες, για τις οποίες χρειαζόμαστε ακόμη περισσότερες πληροφορίες κ.ο.κ.. Αυτό σηματοδοτεί όχι τόσο ένα τύπο ελέγχου, όσο μια διάθεση για έλεγχο.» Αυτές όλες οι ερμηνείες που επιχειρεί το Σίτι δεν είναι ουδέτερες και αθώες. Φέρουν, αντίθετα, ακέραιο το βάρος του ερμηνεύοντος υποκειμένου και, προφανώς, και το βάρος των εκτιμήσεων, των προκαταλήψεων και των φιλοδοξιών του. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει την κυρίαρχη αυτοαναφορικότητα του Σίτι και, λόγω της προεξάρχουσας σημασίας του στο διεθνές χρηματιστικό γίγνεσθαι, σημαίνει την κυρίαρχη αυτοαναφορικότητα του διεθνούς χρηματιστικού συστήματος.
      Η μικρο-γεωγραφία του Σίτι περιλαμβάνει ένα τεράστιο δίκτυο προσωπικών επαφών μέσω εκατοντάδων κλειστών οργανώσεων, λεσχών και μασονικών στοών. Μπορούμε, για παράδειγμα, να αναφέρουμε την περίφημη Στοά της Τράπεζας της Αγγλίας ή την εξ ίσου περίφημη Στοά της Lloyds. Υπάρχουν επίσης τα απλούστερα όσο και πανάκριβα εστιατόρια που βρίσκονται στην περιοχή. Παράλληλα, η αυτοαναφορικότητα του Σίτι καλλιεργείται και αναπτύσσεται από ένα όλο και μεγαλύτερο αριθμό διασκέψεων και συνεδρίων. «Το Σίτι είναι η καρδιά του διαλόγου και της διαλογικότητας (discursivity) και της κρίσιμης ερμηνευτικής ισχύος του διεθνούς χρηματιστικού συστήματος. Ολοένα και περισσότερο το Σίτι αυτο-συστήνεται ως ένα κέντρο πολιτιστικής εξουσίας των πλανητικών χρηματιστικών υπηρεσιών.»
      Η πρόκληση, λοιπόν, για μας, είναι να δούμε την, πολλές φορές κρυμμένη πίσω από περίτεχνες και δήθεν ουδέτερες ‘θεωρίες’, τοπικότητά του σύγχρονου χρήματος, αλλά και εν γένει της σύγχρονης ισχύος. Ο ατιθάσευτος χαρακτήρας της παγκοσμιοποίησης (το πιο ατιθάσευτο κομμάτι της οποίας είναι το σύγχρονο χρήμα) θα παραμένει ατιθάσευτος όσο εξακολουθούμε να μη βλέπουμε τα τοπικά της χαρακτηριστικά και όσο εξακολουθούμε να την αντιμετωπίζουμε ως κάτι υπερ-τοπικό. Αλλά κι όταν ακόμη τα δούμε αυτά τα τοπικά της χαρακτηριστικά, λίγα πράγματα μπορούμε να κάνουμε, αν εξακολουθούμε – αντί να αδράξουμε την συσσωρευμένη θετική (κυρίως συνταγματική και δημοκρατική) εμπειρία του έθνους-κράτους και να την επεκτείνουμε όπου μπορούμε και όπως μπορούμε καλύτερα – να πυροβολούμε διαρκώς εναντίον του ανολοκλήρωτου πρόγραμμα της νεωτερικότητας που, σήμερα, απειλείται να ακυρωθεί (για να συμφωνήσω, έτσι, από άλλες διαδρομές, με τον Jurgen Habermas, τελευταίο θεωρητικό και υπέρμαχο μιας διαρκώς αποκαλυπτόμενης νεωτερικότητας).
Ενημέρωση 4/7/2004

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.