80. ΜΑΡΞ ΓΙΑ ΑΓΙΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ, 2005

Ο ΜΑΡΞ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΙΕΡΟΥΣ ΚΑΥΓΑΔΕΣ ΣΤΟΥΣ ΑΓΙΟΥΣ ΤΟΠΟΥΣ

      Ο Καρλ Μαρξ στο άρθρο του ‘Επί της Ιστορίας του Ανατολικού Ζητήματος’ στην New York Herald Tribune της 15^ης Απριλίου 1854 περιγράφει τους καυγάδες μεταξύ των χριστιανικών κοινοτήτων των Αγίων Τόπων. Οι καυγάδες αυτοί – κρίσιμο μέρος του Ανατολικού Ζητήματος – ήταν η αφορμή του Κριμαϊκού Πολέμου (1853-1856), ο οποίος υπήρξε η μεγάλη καμπή των διεθνών ανταγωνισμών ισχύος, τον 19^ο αιώνα.

      Οι Ρώσοι ζητούσαν τότε επίμονα να αναλάβουν την προστασία των Αγίων Τόπων, προσκαλούμενοι από τους Έλληνες Ορθόδοξους Αγιοταφίτες, μετά από αυθαίρετες πράξεις της εκεί Γαλλικής προστασίας, το 1852. Η Οθωμανική αυτοκρατορία, έχοντας την στήριξη Γάλλων και Άγγλων, αρνείτο με παλινωδίες. Τελικώς, μετά από αιματηρότατες μάχες, οι Ρώσοι ηττήθηκαν από την γαλλο-αγγλο-σαρδηνο-τουρκική συμμαχία και η προστασία των Αγίων Τόπων παρέμεινε ως είχε: Γαλλική. Οι συνέπειες του πολέμου ήταν πολλαπλές, αφού ανέτρεπε ένα status quo σαράντα ετών και δημιουργούσε ένα νέο, σε όλη την Ευρώπη – αν λάβουμε υπ’ όψη μας και την τελική καθοριστική εμπλοκή της Αυστρίας κατά της Ρωσίας.

      (Παρεμπιπτόντως, την περίοδο αυτή είχαμε και μια προληπτική αγγλο-γαλλική κατοχή στον Πειραιά, αλλά και ‘Υπουργείον Κατοχής’ στην Αθήνα υπό τον Αλ. Μαυροκορδάτο και τον Δημ. Καλλέργη, καθώς οι Έλληνες με αρχηγό τον Όθωνα είχαν ξεσηκωθεί κατά της Τουρκίας και υπέρ της Ρωσίας.)

      Το άρθρο αυτό του Μαρξ, γραμμένο το 1854, έχει και ένα δεύτερο ιστοριογραφικό ενδιαφέρον. Δίνει την δημογραφική κατάσταση των Ιεροσολύμων, σε μια περίοδο που είναι στα σπάργανα το σιωνιστικό κίνημα (το κίνημα ‘επιστροφής’ των Εβραίων στα Ιεροσόλυμα), κατάληξη του οποίου είναι το σημερινό Μεσανατολικό Ζήτημα.

      «…Στους Αγίους Τόπους η κατοχή δεν σημαίνει ιδιοκτησία, αφού κάτι τέτοιο απαγορεύεται στους Χριστιανούς από το Κοράνιο. Το Κοράνιο επιτρέπει στους ‘απίστους’ μόνο την νομή. Το παραχωρούμενο δικαίωμα νομής σε μια χριστιανική κοινότητα δεν αποκλείει την άσκηση λατρείας άλλων χριστιανικών κοινοτήτων στο ίδιο ακριβώς μέρος. Οι νομείς δεν έχουν άλλα προνόμια παρά μόνον τη φύλαξη των κλειδιών, την επιδιόρθωση των κτισμάτων, το άναμμα του Αγίου Φωτός, τον καθαρισμό των δωματίων με την σκούπα και το άπλωμα των χαλιών – ανατολικό σύμβολο κατοχής ενός χώρου το τελευταίο. Στον βαθμό που η Χριστιανοσύνη μεσουρανεί στους Αγίους Τόπους, τίθεται το ζήτημα της ξένης προστασίας επί των Αγίων Τόπων.

      »Τμήματα των Αγίων Τόπων και του Ναού του Αγίου Τάφου κατέχονται από Λατίνους, Έλληνες, Αρμενίους, Αβησσυνούς, Σύριους και Κόπτες. Μεταξύ όλων αυτών των ζηλωτών ξέσπασε μια μεγάλη σύγκρουση. Οι κυρίαρχοι της Ευρώπης, που είδαν σ’ αυτό τον θρησκευτικό καυγά μια δοκιμασία της επιρροής τους στην Ανατολή, απευθύνθηκαν αμέσως στους κυρίους αυτών των εδαφών, δηλαδή στους φανατικούς και άπληστους πασάδες. Η Οθωμανική Πόρτα και οι πράκτορές της έκριναν τα πράγματα, κατά σειρά προτίμησης, υπέρ των Λατίνων, των Ελλήνων και των Αρμενίων, ζητώντας και λαμβάνοντας χρυσάφι από όλους και συγχρόνως γελώντας με όλους. Οι Τούρκοι εξέδωσαν ένα φιρμάνι, αναγνωρίζοντας το δικαίωμα των Λατίνων ως προς την νομή ενός διαφιλονικούμενου μέρους, ενώ οι Αρμένιοι εμφανίζονταν την ίδια ώρα με ένα αντίθετο φιρμάνι. Η ίδια τακτική ακολουθείτο και ως προς τους Έλληνες, οι οποίοι, όπως επισήμως έχει καταγραφεί σε διάφορα φιρμάνια της Πόρτας και σε αναφορές των πρακτόρων της, γνώριζαν πάντα πώς να αποκτούν ψευδείς τίτλους.

      »Αυτό το οποίο έκανε παλιά η Πόρτα, αποσκοπώντας στο χρηματικό όφελος, τώρα το έκανε από φόβο, αποσκοπώντας στην προστασία και την εύνοια. Δικαιώνοντας τα αιτήματα της Γαλλίας και των Λατίνων, έσπευσε να παραχωρήσει τα ίδια δικαιώματα και στη Ρωσία και στους Έλληνες, προσπαθώντας έτσι να αποφύγει την καταιγίδα που αισθανόταν ότι δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει. Δεν υπάρχει ένα ιερό, ένα παρεκκλήσι, ούτε μια πέτρα στον Ναό του Αγίου Τάφου, που να έμεινε ανέπαφη κατά τον καυγά αυτό μεταξύ των διαφόρων χριστιανικών κοινοτήτων. Γύρω από τον Άγιο Τάφο συναντά κανείς το σύνολο των σχισμάτων της Χριστιανοσύνης, πίσω από τις θρησκευτικές προφάσεις των οποίων κρύβονται πολιτικοί και εθνικοί ανταγωνισμοί…

      »Τα Ιεροσόλυμα και οι Άγιοι Τόποι κατοικούνται από 15.500 ψυχές… Από αυτούς, 3.490 είναι Χριστιανοί: 2.000 Έλληνες, 1.000 Λατίνοι, 350 Αρμένιοι, 100 Κόπτες, 20 Σύριοι, 20 Αβησσυνοί. Φαντασθείτε όλους αυτούς να πολιορκούν τον Άγιο Τάφο, σε μια μάχη καλογέρων για το άστρο της Βηθλεέμ, ένα ταπέτο, ένα κλειδί, ένα βωμό, ένα ιερό, μια καρέκλα και ένα προσκεφάλι.

      »Για να καταλάβουμε αυτή την μοναστική σταυροφορία, είναι απαραίτητο να δούμε τον τρόπο με τον οποίο ζούνε όλοι αυτοί. Τα θρησκευτικά υπολείμματα όλων των εθνών, λέει ένας ταξιδιώτης της περιοχής, ζουν στα Ιεροσόλυμα, χώρια ο ένας από τον άλλο, με έχθρα και με ζήλια, ένας νομαδικός πληθυσμός, διαρκώς ενισχυόμενος από προσκυνητές και αποδεκατιζόμενος από ασθένειες και κακουχίες. Ένας Ευρωπαίος πεθαίνει ή επιστρέφει στην Ευρώπη μετά από μερικά χρόνια. Οι πασάδες και οι φρουροί τους πάνε στην Δαμασκό ή την Κωνσταντινούπολη. Και οι Άραβες φεύγουν για την έρημο. Τα Ιεροσόλυμα είναι ένα μέρος όπου ο καθένας φθάνει για να στήσει την σκηνή του και όπου κανένας δεν παραμένει μόνιμα. Όλοι στην Άγια Πόλη κερδίζουν τα προς το ζην από την θρησκεία τους – οι Έλληνες και οι Αρμένιοι από τους 12.000 προσκυνητές που ετησίως επισκέπτονται τα Ιεροσόλυμα και οι Λατίνοι από τις χορηγίες των ομόθρησκων τους της Γαλλίας, της Ιταλίας κλπ.…

      »Εκτός από τα μοναστήρια και τα ιερά, τα χριστιανικά έθνη διατηρούν στα Ιεροσόλυμα κελιά που είναι προσαρτημένα στον Ναό του Αγίου Τάφου και κατοικούνται από μοναχούς. Αυτά τα κελιά δεν έχουν παρά μόνο μια πόρτα που ανοίγει προς το εσωτερικό του Ναού. Οι μοναχοί, που διαμένουν σ’ αυτά τα κελιά, προμηθεύονται την τροφή τους από ένα παραθυράκι που βλέπει προς τα έξω. Οι πόρτες του Ναού είναι κλειστές και φυλάσσονται από Τούρκους, που δεν τις ανοίγουν παρά μόνον έναντι χρημάτων και ανάλογα με τα καπρίτσια και την απληστία τους…

      »Οι καυγάδες μεταξύ των ανθρώπων της εκκλησίας είναι οι πιο δηλητηριώδεις, έλεγε ο Μαζαρέν. Τώρα, φαντασθείτε όλους αυτούς τους ανθρώπους της εκκλησίας, που πρέπει να ζουν μέσα στον ίδιο ναό όλοι μαζί…

      »Για να τελειώσουμε με αυτή την εικόνα, ας υπενθυμίσουμε ότι οι πατέρες της λατινικής εκκλησίας, που είναι άνθρωποι προερχόμενοι από την Ρώμη, την Σαρδηνία, την Νάπολη, την Ισπανία, την Αυστρία, φθονούν την ισχύουσα γαλλική προστασία επί της περιοχής και επιθυμούν να την αντικαταστήσουν με την προστασία της δικής τους επιλογής. Οι βασιλείς μάλιστα της Σαρδηνίας και της Νάπολης φέρουν και τον τίτλο του βασιλιά των Ιεροσολύμων…

      »Από τον μόνιμο πληθυσμό των Ιεροσολύμων, που είναι 15.500 άνθρωποι, 4.000 είναι Μουσουλμάνοι και 8.000 Εβραίοι. Οι Μουσουλμάνοι αποτελούνται από Τούρκους, Άραβες και Μαυριτανούς και είναι οι κύριοι της περιοχής από κάθε έποψη, καθώς δεν επηρεάζονται από την αδυναμία της κυβέρνησης της Κωνσταντινούπολης… Τίποτα, όμως, δεν συγκρίνεται με την φτώχια και την δυστυχία των Εβραίων, που κατοικούν στην πιο βρώμικη περιοχή της πόλης, την ονομαζόμενη Χαρέθ-ελ-Γιαχούντ (Περιοχή της Βρωμιάς), μεταξύ των βουνών Σιών και Μοριά – μόνιμος στόχος καταπίεσης και μισαλλοδοξίας εκ μέρους των Μουσουλμάνων, προσβολών εκ μέρους των Ελλήνων και διώξεων εκ μέρους των Λατίνων. Οι Εβραίοι καταφέρνουν να ζουν μόνον χάρη στην πενιχρή βοήθεια που παίρνουν από τους Ευρωπαίους αδερφούς τους. Οι Εβραίοι, πάντως, δεν είναι αυτόχθονες, αλλά προέρχονται από διάφορα μέρη του κόσμου. Τους προσέλκυσε στα Ιεροσόλυμα η ιδέα να ζήσουν και να πεθάνουν στον τόπο στον οποίο αναμένεται ο λυτρωτής τους.

      »Για να κάνουν τη ζωή των Εβραίων ακόμη πιο δύσκολη, η Αγγλία και η Πρωσία διόρισαν, το 1840, ένα Αγγλικανό επίσκοπο με διακηρυγμένο σκοπό τον προσηλυτισμό τους στον χριστιανισμό. Ο επίσκοπος αυτός, το 1845, ξυλοκοπήθηκε άγρια και χλευάστηκε τόσο από τους Εβραίους όσο και από τους Χριστιανούς και τους Μουσουλμάνους. Ήταν η μόνη φορά, μπορούμε να πούμε, που ενώθηκαν όλες οι θρησκείες των Ιεροσολύμων…»

Μετάφραση – Επιμέλεια: Κ. Β.

Αυγή - Ενθέματα 3/4/2005 

Ενημέρωση 3/4/2005