18/4/15

78. ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΑΙ ΠΡΟΜΗΘΕΪΚΟ, 2004

Η ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΜΗΘΕΪΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ
      Πάνε χρόνια τώρα που η Αριστερά βολεύεται με δανεικές ιδέες. Μα, αλήθεια, είναι δυνατόν σήμερα να υπάρχει Αριστερά; Η Αριστερά γεννήθηκε ως επαναστάτης μέσα σε μια Επανάσταση. Είναι η ίδια η Επανάσταση. Μπορεί, άραγε, μακριά από την Επανάσταση να ζήσει και να αναπνεύσει;
      Η Αριστερά, μετά την Επανάσταση, μοίρασε τις ιδέες της. Ακόμη και η Δεξιά έγινε πολλές φορές αριστερή, με τα εκτεταμένα προγράμματα δημόσιας εκπαίδευσης και δημόσιας υγείας που εφάρμοσε και με την διεύρυνση του δικαιώματος ψήφου σε όλες τις κατηγορίες του πληθυσμού. Σε κάποιες περιπτώσεις, όπως της γαλλικής απο-αποικιοποίησης, η Δεξιά αποδείχθηκε πιο αριστερή κι από την Αριστερά. Η Αριστερά, μετά την Επανάσταση, επαναπαύθηκε στις δάφνες και τις δόξες της, ξεχνώντας τον επαναστατικό εαυτό της. Αλλού έγινε καθεστώς τυραννικό, αλλού συγκυβέρνησε με τη Δεξιά κι αλλού έγινε αξιωματική αντιπολίτευση που έλεγε τα ίδια με τη συμπολίτευση. Η Αριστερά αλλού έγινε Κράτος κι αλλού ενσωματώθηκε στο κυρίαρχο σύστημα και σταμάτησε να βγάζει τη γλώσσα της έξω. 
      Ο Καμύ, κάποτε, έκανε την διάκριση μεταξύ Επανάστασης και Εξέγερσης. Είπε ότι η πρώτη γρήγορα μετατρέπεται σε τυραννία και επάγγελμα, ενώ η δεύτερη είναι η διαρκής πνευματική και σωματική εγρήγορση που δεν επιτρέπει σε κανένα να γίνει τύραννος και επαγγελματίας επαναστάτης.[1] Συμφωνώ. Υπάρχει, όμως, και η εξής διάκριση: Η Επανάσταση, αν και μάλλον σπάνιο γεγονός, συνέβη κάμποσες φορές στην ιστορία. Και, όσες φορές πέτυχε, ακολούθησε τη μοιραία πορεία προς την τυραννία που περιέγραψε ο Καμύ. Η Εξέγερση, έτσι όπως την περιγράφει ο Καμύ στον Εξεγερμένο Ανθρωπο, δηλαδή ως μια διαρκής κατάσταση επαγρύπνησης, δεν υπήρξε ποτέ. Η Εξέγερση δεν έχει διάρκεια, για πολύ ανθρώπινους λόγους. Και αυτοί είναι οι ίδιοι ανθρώπινοι λόγοι για τους οποίους η Επανάσταση γρήγορα μετατρέπεται σε τυραννία. Δεν έχει νόημα να αποδίδουμε διαφορετικές κρίσεις στον επαναστάτη και διαφορετικές στον εξεγερμένο, όταν μιλάμε για την πραγματική ιστορία. Έχει νόημα αυτή η διάκριση μόνο στα όνειρά μας. Αλλά, οπωσδήποτε, έχουν κι αυτά σημασία.
      Είναι πολύ εύκολο και φαίνεται και εξαιρετικά κόσμιο, σήμερα, που ο τυραννικός ‘υπαρκτός σοσιαλισμός’ κατέρρευσε με τόσο παταγώδη τρόπο, να μιλήσουμε εναντίον της Επανάστασης. Όπως, επίσης, είναι εύκολο και κόσμιο να μιλήσουμε για τα πλεονεκτήματα της ενσωματωμένης στο κυρίαρχο σύστημα Αριστεράς και για τις μεταρρυθμίσεις που αυτή μπορεί να κάνει επ’ αγαθώ της ανθρωπότητας. Το ότι το μεγαλύτερο μέρος της ενσωματωμένης Αριστεράς αποδείχθηκε, τα τελευταία χρόνια, φιλοπόλεμο ή, έστω, αφελές και επιπόλαιο, ώστε να παρασυρθεί στο άρμα των ισχυρών, ας το παρακάμψουμε προσωρινά. Το δύσκολο, σήμερα, είναι να μιλήσουμε για την ψυχή της Αριστεράς που είναι η ψυχή της Επανάστασης, όπως και για την ψυχή της Επανάστασης που είναι η ψυχή της Αριστεράς. Και όταν μιλάμε για ψυχή, τότε μιλάμε και για μύθους πανάρχαιους και για αλήθειες βαθύτερες και αξεπέραστες. Μιλάμε και για τους θεούς και για τα βασίλεια των Ουρανών, τα οποία πραγματεύονται οι μύθοι. 
      Είπαμε ότι οι λόγοι, για τους οποίους δεν έχει διάρκεια η Εξέγερση και για τους οποίους η Επανάσταση εκφυλλίζεται σε τυραννία, είναι κοινοί και αγγίζουν τα εσώτατα του ανθρώπου. Οι αρχαίοι θεοί και οι αρχαίοι μύθοι συμβολίζουν τις διαχρονικές δυνάμεις και τις διαχρονικές αδυναμίες των ανθρώπων. Τόσο οι δυνάμεις όσο και οι αδυναμίες είναι κομμάτια του ίδιου ανθρώπου. Το δίλημμα είναι αν θα εξακολουθήσουμε να ζούμε με όλα τα κομμάτια μας ή με τα μισά και, επίσης, αν θα συνεχίσουμε να ζούμε με όλους τους μύθους και τους θεούς των Ουρανών ή αν θα μας καταλάβει εκείνη η διανοητική έπαρση της επιστημονικής επάρκειας και πληρότητας που πετάει στο καλάθι των αχρήστων ό,τι δεν καταλαβαίνει. Μπορεί, άραγε, ο άνθρωπος να ζήσει χωρίς την ποίηση και την τραγωδία, αρκούμενος στην θετική (και θετικιστική) λογική;
      Όπως σε όλες τις δραματικές αφηγήσεις, έτσι κι εδώ υπάρχουν τρεις ιστορικοί σταθμοί. Ο κάθε ένας απέχει από τον άλλο εκατό ακριβώς χρόνια: 1789, 1889, 1989. Το 1789, η πρώτη Αριστερά γεννιόταν στο επαναστατημένο Παρίσι, μπουρζουάδικη και άκρως αποφασιστική. Τα έβαζε με όλους και με όλα, χωρίς σχέδιο και χωρίς πρόγραμμα, αλλά με πρωτόγνωρη ορμή. Οι Ουρανοί σχίζονταν. Αριστερά ήταν η πολιτική δύναμη που ήθελε τις αλλαγές, ενώ Δεξιά ήταν η πολιτική δύναμη που ήθελε να παραμείνουν τα πράγματα στην αιώνια ακινησία της δουλείας και της υποτέλειας. Εκατό χρόνια μετά, το 1889, η δεύτερη Αριστερά, αυτή της Διεθνούς των σοσιαλιστικών και εργατικών κομμάτων, γεννιόταν, πάλι στο Παρίσι. Αυτή τη φορά υπήρχε σχέδιο εργατικό για μια μελλούμενη Επανάσταση. Το είχε καταστρώσει ο Μαρξ, με αυστηρή μεθοδικότητα, όπως συνηθιζόταν τότε από τους μεγάλους συγγραφείς. Η δεύτερη Αριστερά, όπως και η πρώτη, ήθελε να τα αλλάξει όλα. Η Δεξιά κοίταζε, πάλι, πίσω. Εκατό χρόνια μετά, το 1989, σε όλη την ανατολική Ευρώπη, η Αριστερά πέθαινε. Την ίδια στιγμή, το Παρίσι ήταν φωταγωγημένο και γιόρταζε με φωτοβολίδες τις χρυσές εκατονταετίες – τα 200 χρόνια της πρώτης Αριστεράς και τα 100 της δεύτερης.
      Πιάνομαι από αυτή τη τελευταία αντίθεση, της γέννησης και του θανάτου, για να επιστρατεύσω όλη την ασέβεια και όλη την αγάπη. Αφ’ ενός ασέβεια, διότι χωρίς αυτή δεν θα μπορέσουμε να δούμε τα λάθη και τα πάθη καθαρά, όχι για να τα αποκαθάρουμε – κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατον – αλλά για να τα κατανοήσουμε. Αφ’ ετέρου αγάπη, διότι χωρίς αυτή δεν θα μπορέσουμε να ξαναγυρίσουμε στον άνθρωπο με τις ίδιες ατέλειες, τις ίδιες αδυναμίες, τα ίδια πάθη, αλλά και στον αιώνιο άνθρωπο της έσχατης ανάγκης. Να ξαναγυρίσουμε, από την μια, στην διαβολική φύση του ανθρώπου, που καμωνόμαστε τόσο καιρό ότι δεν τη βλέπουμε, και να ξαναγυρίσουμε, από την άλλη, σ’ αυτό το προτεταμένο χεράκι του αβοήθητου παιδιού της Αφρικής, σ’ αυτό το απλανές βλέμμα του σκλάβου της Ινδίας, σ’ αυτό το κακόγουστο μακιγιάζ της δωδεκάχρονης πόρνης της Άπω Ανατολής, σ’ αυτό το άστεγο παιδί της Βραζιλίας, που κλέβει και βιάζει και κλέβεται και βιάζεται. Και να ξαναγυρίσουμε στον άνθρωπο τον κοντινό μας, που είναι τόσο μακρινός και ξένος. Και να ξαναγυρίσουμε μαζί με τον πυρφόρο θεό Προμηθέα που παίρνει το μεγάλο ρίσκο να κλέψει την τέχνη των τεχνών από τους δυνατούς των Ουρανών, για χάρη των ανθρώπων. Ο θεός Προμηθέας είναι η Αριστερά των Ουρανών.
      Η Αριστερά είναι το πυρφόρο και προμηθεϊκό στοιχείο στην ψυχή των ανθρώπων. Κομμάτι της ψυχής των ανθρώπων. Αυτό λένε οι μύθοι και οι αρχαίες τραγωδίες. Στη χαμένη τραγωδία του Αισχύλου Προμηθεύς Λυόμενος, ο αριστερός θεός επιστρέφει ελεύθερος από την εξορία του Καυκάσου και γίνεται δεκτός με τιμές από τους Αθηναίους. Γρήγορα κηρύσσεται η λαϊκή σοσιαλιστική δημοκρατία των Αθηνών και επιλύονται προβλήματα και αδικίες αιώνων. Αλλά συνάμα η λαϊκή σοσιαλιστική δημοκρατία του πυρφόρου θεού αρχίζει να μετατρέπεται σε τυραννία. Αρχαία συνήθεια της Αριστεράς. Είναι κομμάτι του προμηθεϊκού στοιχείου. Κομμάτι του κομματιού της ψυχής των ανθρώπων.
      Η Αριστερά, σήμερα, καλείται, πριν απ’ όλα, και παρά τον διαρκή φόβο του τυραννικού εαυτού της, να αποφασίσει αν θα συνεχίσει, με όλη την ψυχή της, τον δρόμο που χάραξε ή αν, με την μισή ψυχή, θα αρκεσθεί σε απλές και ακίνδυνες αναπαραστάσεις της αρχαίας τραγωδίας του Αισχύλου για τον Προμηθέα τον Πυρφόρο, τον Δεσμώτη και τον Λυόμενο. Αυτό δεν αφορά μόνον την ίδια την Αριστερά, αλλά τον κάθε άνθρωπο που θέλει να έχει ολάκερη ψυχή. Θα συνεχίσει η ιστορία του ανθρώπου με όλα τα κομμάτια της ψυχής ή με την ψυχή κουτσουρεμένη; Από την ψυχή δεν μπορεί κάποιος να αποκόψει και να εξωπετάξει ένα της κομμάτι, το προμηθεϊκό της κομμάτι, χωρίς να καταστρέψει ένα μέρος της ανθρώπινης ιδιότητας. Εξ άλλου, και την δουλεία και την τυραννία με το ίδιο προμηθεϊκό στοιχείο θα τις ανατρέψει!
Ενημέρωση 12/12/2004 


[1] Camus 1971/1951.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.