87. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ, ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗ, 2006

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ: Η ΠΕΜΠΤΗ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗ

Ουκ ένι Ιουδαίος ουδέ Έλλην,

 ουκ ένι δούλος ουδέ ελεύθερος,

ουκ ένι άρσεν ουδέ θήλυ

 πάντες γαρ υμείς εις εστέ…

Παύλος, Προς Γαλάτας, 3,28

200.000.000 είναι σήμερα οι μετανάστες του κόσμου. Από πλευράς πληθυσμού, η πέμπτη χώρα στον κόσμο. Από πλευράς δύναμης, η μελλοντική υπερδύναμη.

«Οι παγκόσμιες περιπτώσεις διασποράς, αντί για τοπικά εθνικά κράτη, θα μπορούσαν να είναι τα κύματα του μέλλοντος.» (Toynbee 1961).

Ο γνωστός από την μεταψυχροπολεμική Σύγκρουση των Πολιτισμών, Samuel Huntington, έγραψε πρόσφατα (το 2004) ένα βιβλίο για την απειλή της μαζικής ισπανόφωνης μετανάστευσης εναντίον της εθνικής ταυτότητας των Ηνωμένων Πολιτειών. Προεκτείνοντας τον προβληματισμό και την ανησυχία του, ο Huntington ισχυρίζεται ότι η σημερινή μετανάστευση απειλεί τις εθνικές ταυτότητες των φιλοξενουσών χωρών, διότι, σε αντίθεση με το παρελθόν, οι σημερινές διασπορές δεν είναι διατεθειμένες να αφομοιωθούν από τις φιλοξενούσες χώρες.

Πρέπει να αρχίσουμε να συνειδητοποιούμε ότι η διεθνής μετανάστευση, ως συνολικό μέγεθος, συνιστά από πλευράς πληθυσμού την πέμπτη ‘χώρα’ στον κόσμο. Σ’ αυτή την πέμπτη ‘χώρα’, την ‘χώρα’ της ανά την υφήλιο διασποράς, κρύβεται ο παράδεισος και η κόλαση μαζί. Αν αφήσουμε το φαινόμενο να το διαχειρισθούν η επιπολαιότητα μιας φοβικής μαζικής ψυχολογίας και η μαφία του διεθνούς τράφικινγκ, τότε μάλλον θα οδηγηθούμε προς την κόλαση, με εξεγέρσεις των ‘αθλίων’ και των γκέτο, όπως πρόσφατα συνέβη με τους μετανάστες των γκετοποιημένων προαστίων του Παρισιού (γάλλους υπηκόους καθ’ όλα, ας υπενθυμίσουμε!). Αν, από την άλλη πλευρά, δούμε τις δυνατότητες που ως πράγματι πλούσια ανθρωπότητα έχουμε, τότε μπορούμε να κάνουμε την πέμπτη αυτή ‘χώρα’ μια υπερδύναμη πολιτισμού, πολυπολιτισμικότητας, ειρηνικής συνύπαρξης και ανάπτυξης.

Σε ένα πρώτο, διαχειριστικό, επίπεδο, η σύγχρονη μετανάστευση συνιστά ένα διττό πρόβλημα: ένταξη των μεταναστών στις χώρες υποδοχής, από την μια πλευρά, και, από την άλλη πλευρά, αντιμετώπιση των πιεστικών οικονομικών και πολιτικών προβλημάτων στις χώρες αποστολής. Αποφυγή του κοινωνικού αποκλεισμού των μεταναστών στις κοινωνίες υποδοχής, από την μια πλευρά, και, από την άλλη πλευρά, παροχή συγκεκριμένων υλικών κινήτρων για την αποθάρρυνση περαιτέρω μετανάστευσης. Αυτό, όμως, το διττό πρόβλημα δεν είναι παρά το προπέτασμα, πίσω από το οποίο κρύβονται τα κύματα του μέλλοντος. Διότι, έτσι ή αλλιώς, και παρά τους προβλεπόμενους επαναπατρισμούς μεταναστών, η μόνιμη παρουσία εθνικών διασπορών, με οργάνωση και αιτήματα (και έναντι της φιλοξενούσας χώρας και έναντι της χώρας προέλευσης), θα αποτελέσει μια πολιτική και οικονομική πραγματικότητα του μέλλοντος.

Σε ένα δεύτερο, λοιπόν, πιο πολιτικό και πιο μακροπρόθεσμο επίπεδο, το σύγχρονο φαινόμενο της μετανάστευσης φαίνεται να συνιστά μάλλον πρόβλημα ριζικής και οριστικής αμφισβήτησης της παλαιάς υπόθεσης περί της μιας και μοναδικής εθνικής προσήλωσης και νομιμότητας. Η προσήλωση και νομιμότητα θα είναι, πλέον, διπλή – με όποια δημιουργικότητα αλλά και όποιο καιροσκοπισμό μπορεί να συνεπάγεται αυτό σε ακραίες περιπτώσεις πολιτικής συμπεριφοράς. Σ’ αυτό το πολιτικό και μακροπρόθεσμο επίπεδο, πρέπει να αναμένουμε την συγκρότηση νέων πολιτικών υποκειμένων, άλλοτε χαλαρών άλλοτε όχι τόσο χαλαρών.

Οι μετανάστες, από την στιγμή που θα εντάσσονται ομαλώς στον κοινωνικό ιστό της φιλοξενούσας χώρας (ως προς την εργασία, την εκπαίδευση, την υγεία, την πρόνοια και τις λοιπές κρατικές υπηρεσίες), θα ομνύουν σε ‘δύο πατρίδες’. Σε συνθήκες παγκόσμιας διάχυσης των πιο διαφορετικών πολιτισμών και των πιο διαφορετικών πολιτισμικών προτύπων, κλονίζονται παλιές υποθέσεις περί μιας και μοναδικής πίστης, προσήλωσης και ταυτότητας. Λόγω του μεγέθους και της ιδιαιτερότητας του σημερινού μεταναστευτικού ρεύματος, οι συνέπειες επί τέτοιων μονολιθικών υποθέσεων, στις οποίες, όπως ξέρουμε, οικοδομήθηκε το σύγχρονο έθνος-κράτος θα είναι κοσμογονικές. Οι ‘δυο πατρίδες’ θα υπάρχουν στον συναισθηματικό ορίζοντα των μεταναστών της δεύτερης και τρίτης γενιάς, ακόμη και αν αυτοί δεν θα γνωρίζουν την γλώσσα της πρώτης τους πατρίδας παρά ελάχιστα. (Η lingua franca της εποχής μας θα επιτρέπει την επικοινωνία, ούτως ή άλλως!) Αν οι δύο πατρίδες θα συγκρούονται, τότε τα πράγματα θα αρχίζουν να γίνονται στενόχωρα για όλους!

…Στην χώρα μας, ήδη, παιδιά γεννιούνται και μεγαλώνουν υπό την σκιά της παρανομίας, σε ένα κοινωνικό περιβάλλον περιθωριοποίησης. Είναι ενδεχόμενο, όταν ανδρωθούν, να διεκδικήσουν όσα η κοινωνία τούς στέρησε. Ο πλέον πρόσφορος τρόπος, τότε, ίσως φανεί ότι είναι η ένταξη σε δομημένες υποκουλτούρες. Το ‘παιγνίδι’, πράγματι, θα παιχθεί στην δεύτερη γενιά, όπως ξέρουμε καλά και από την ευρωπαϊκή εμπειρία. Και είτε θα παιχθεί με ‘ανοιχτά χαρτιά’ και όρους διαφάνειας και δημοκρατίας, είτε θα παιχθεί με όρους αποκλεισμού και ανεξέλεγκτων αντιδράσεων μιας ‘εγκληματοποιημένης’ μεταναστευτικής κοινότητας δεύτερης και τρίτης γενιάς. Για την φιλοξενούσα πλευρά, είτε θα παιχθεί με την πίστη σε μια εξωστρεφή παιδεία, που δεν έχει να φοβηθεί τίποτα από ξένους επηρεασμούς, είτε θα παιχθεί με όρους φοβιών και ανασφαλειών που θα εδράζονται σε έλλειψη αυτής ακριβώς της παιδείας. (Προς το παρόν, η περίπτωση των έντονων χωροταξικών διαχωρισμών, με στοιχεία γκετοποίησης, στην Αθήνα, π.χ. στο Γκάζι, για 2.500 Έλληνες Μουσουλμάνους, υπό άθλιες συνθήκες διαβίωσης, επιβάλλει αναθεώρηση της μέχρι σήμερα ασκούμενης πολιτικής.)…

Ενημέρωση 17/12/2006